گویش هزارگی (صرف، نحو، آواشناسی و واژه‌شتاسی)

مقدمه
رویکرد توصیفی به زبان در زبانشناسی نوین باعث گردید شیوه‌ی غالب در
مطالعات زبان شناختی، دستورنویسی زبان و گویش شناسی به شیوه ای توصیفی
تبدیل گردد. این شیوه در نقطه مقابل زبانشناسی تجویزی قرار می گیرد و نه
بر تجویز که بر توصیف عناصر موجود در زبان استوار است. از این رو، عنوان این
نوشته (بررسی و توصیف گویش هزارگی افغانستان)، گذاشته شد. همانطور
که در پی خواهد آمد گویش هزارگی از گویش‌های مهم و دیرینه‌ی فارسی و
فارسی دری در افغانستان است. این گویش به سبب مسایل سیاسی و جغرافیایی
از دید زبان شناسان و پژوهشگران زبان فارسی به دور مانده است. باتوجه به ویژگی

دستوری و واژگانی این گویش می‌توان، زمینهای جذاب و جالب برای تحلیل و بررسی زبان شناسی

و ادبی در آن یافت. این گویش تاکنون دست نخورده باقی

مانده است، لذا نظام آوایی، زبانی و دستوری خود را حفظ کرده است.
«گویش هزارگی از شاخه‌ی زبان پهلوی شمالی و به عبارتی جزء زبانهای
کهن خراسان بزرگ است و اینکه در نظام ساختاری، ریشه‌های گویش هزارگی،
پهلوی شمالی و یا پهلوی اشکانی است؛ در ناحیهی مشرق (خراسان) که بیشتر
عناصر و ویژگیهای غیرفارسی ایرانی یا پهلوی اشکانی را جذب کرده است. در
حقیقت گویش مذکور دنباله ی لهجه‌ی پهلوی شمالی یا پهلوی اشکانی است. »
(نقی خاوری، ۱۳۸۵: ۲۴۴)
در بررسی و توصیف گویش هزارگی حفظ وجوه واژگانی و معنایی زبان مانند
حوزه های در زمانی و هم زمانی، سیرتاریخی و مسایل زبر زنجیره ی زبان، رابطه‌ی
گویش هزارگی با زبانهای کهن ایران باستان(افغانستان امروز) مانند پهلوی و
اوستایی، بررسی گویش هزارگی با متنهای کهن زبان فارسی، تنوع و غنامندی
گویش در حوزه های دستوری، آواشناسی و واژگانی و رابطه هم زمانی این گویش با
گویشها و لهجه های دیگر زبان فارسی و زبان فارسی درسی مورد نظر بوده است.
به دیگر سخن ثبت واژه‌ها، بررسی و توصیف دستوری گویش هزارگی از آن نظر
میتواند مهم باشد که افزون بر مسایل بالا در نمود بیرونی، روساختی و ژرف ساخت
زبان گفتاری که یک پدیده ی متحول و متغیر اجتماعی است، در یک دوره زمانی و
تاریخی با تمام ویژگیهای گویشی اش ثبت و ضبط شده است تا منبعی باشد برای
پژوهشگران و علاقه مندانی که بعدها به سراغ این گویش خواهند آمد.
در این پژوهش در بخش دستوری مانند صرف و نحو نگاه اجمالی به کتاب
دستور زبان فارسی از دیدگاه رده شناسی نوشته شهرزاد ماهوتیان داشته ام که توسط
دکتر مهدی سمایی ترجمه شده است. در این کتاب ماهوتیان می کوشد زبان فارسی
را با رویکرد رده شناسی و در چارچوب مدرن از زبان شناسی بررسی کند که در آن
مرزهای زبانی گسسته میشود و زبان در قالبهایی جهانی توصیف می گردد و از
این رهگذر نویسنده به توصیفی از زبان فارسی دست می یابد که توسط زبان

شناسان فارسی زبان کمتر تجربه شده است. این توصیف زبان فارسی را در قالبهایی
عمومی و جهانی می‌سنجد تا درك آن برای خوانندهی غیر فارسی زبان آسان
شود. به دیگر سخن رده شناسی مباحثی را طرح میکند….