داستان: تاریخ، عشق و رفتار (ظهور رمان و داستان کوتاه و سه نویسنده برجسته در افغانستان)

دیباچه
داستان پردازی نوین در افغانستان در آغاز سده بیستم ظهور کرد.
این ظهور تصادفی و ذوقی نبود، بل در پس منظر دگرگونیهای سیاسی،
اجتماعی و فرهنگی اتفاق افتاد. می توان گفت که ظهور داستان نوین،
زاده بحران ژرف فرهنگی در کشور بود. سده نزدهم بحرانی ترین دوره تاریخ
کشور است. این دوره با بی ثباتی سیاسی، بحران اقتصادی و انحطاط
فرهنگی مشخص می شود. در قلـب ایـن اوضاع، جنگ های پایان ناپذیر
میان مدعیان تخت و تاج که عموماً فرزندن یک خانواد بودند (فرزندان
تیمور شاه ابدالی و فرزندان امیردوست محمد بارکزایی)، خانه جنگیهای
دوام دار و دو تجاوز نظامی خونین و جنگ با بریتانیا قرار داشت. در این
گیرودار نه درس خانه و کتابخانه ای وجود داشت و نه رابطه و دادوستد
فرهنگی با جهان بیرونی. کشور در این دوره به صورت کلی در انزوا فرو رفت .
هرچند دربارها با همه بی رونقی، هنوز شاعرانی را در حاشیه جا داده بود،
آن ها نه ابتکاری در ادبیات و نه امیدی برای آینده داشتند. یأس و نومیدی
بر فضای فرهنگی حاکم بود.
دست
لیکن در این فضای تیره ، روزنه کوچکی پدید آمد. برای تحکیم پایه
قدرت ، امیر شیرعلی در آغاز سال های ۱۸۷۰ اصلاحات محدودی را روی
ت گرفت ، چـون معرفی برخی از عناصر صنعتی سازی کوچک مانند
ایجـاد فابریکه سلاح ساز، رونق بازرگانی، تنظیم قـوه اجراییه و امور نظامی.
مطبعه در سال ۱۸۷۳ / ۱۲۵۲ در کشور معرفی شد و جریده شمس النهار
بـه نشـرات آغاز کرد و مدرسه نیمه عصری ایجاد شد. فرهنگیان از طریق
جریده، اندکی با جهان بیرونی آشـنـا شـدند و با یکدیگر وصل گردیدند.
هرچند این مؤسسات، به ویژه جریده، دولت مستعجل بود و پس از پنج
سال براثر تجاوز دوم انگلیس ها برکشور و مرگ امیرشیرعلی مسدود شد ،
بیست سال بعد به بار نشست. …